En un brillante acto organizado el pasado 4 de marzo en el Palacio de la Música de la capital griega, la Prefectura de Atenas nombró a los nuevos Embajadores del Helenismo. Este importante título, ostentado por personalidades como Melina Mercuri o Jacqueline de Romilly, ha sido otorgado este año, entre otros, al escritor y helenista español Pedro Olalla, asturiano y afincado en Grecia desde hace dieciséis años. Olalla obtuvo el mayor número de votos entre una lista de 24 candidatos de todo el mundo. Su candidatura al título de Embajador del Helenismo ha sido presentada por la prestigiosa Fundación A.S. Onassis, que, de este modo, desea "respaldar la larga y valiosa labor de un español que, a través de la investigación, la creación literaria y audiovisual, la traducción, la docencia, la acción pública y la labor social, cultiva y promueve desde la propia Grecia los conocimientos, valores y actitudes vinculados de manera diacrónica y universal a la cultura helena."
A continuación reproducimos íntegramente, tanto en español como en griego, la alocución de Pedro Olalla en el acto de su investidura como Embajador del Helenismo:
Señoras y señores:
Quisiera también yo expresar mi agradecimiento a la Prefectura de Atenas por el extraordinario honor que me concede, a la Fundación A.S. Onassis por la presentación de mi candidatura a esta importante distinción, y a todos ustedes, amigos y amigas, que nos honran esta noche con su presencia en este acto.
Hace veintiséis años comencé a interesarme por la cultura griega y hace ya dieciséis me trasladé a Atenas para poder vivirla desde cerca. En el tiempo que llevo en este largo empeño -que ha sido siempre difícil, apasionado y desinteresado-, jamás imaginé que un día llegaría a ser nombrado Embajador del Helenismo.
Embajadores del Helenismo. ¿Qué es eso de lo que somos embajadores? Lo que llamamos helenismo no es meramente la cultura de un país o de un pueblo. Es una herencia mucho más compleja y mucho más universal. Y no es sólo una herencia; yo diría que aquello que como Embajadores del Helenismo estamos llamados a defender es fundamentalmente una actitud, una actitud vinculada a lo griego desde los lejanísimos días en que Homero comenzó la búsqueda de lo universal: la actitud humanista. Una actitud que, por supuesto, no es exclusivamente griega, que incluso ha sido reiteradamente traicionada por los griegos, pero que, sin duda, ha sido conceptuada, cultivada, defendida y recuperada, una y otra vez a lo largo de la historia, apelando de manera especial a lo griego.
Esta actitud de confianza en el hombre, en su capacidad y su conciencia para elegir libremente lo bueno, ha sido la fuerza que ha alumbrado la ética y ha defendido el pensamiento. Esta actitud no ha abandonado nunca el intento de construir un mundo alejado del dogma y sujeto al cuestionamiento, a la ética, a la estética, a la justicia y a la libertad. Y quienes la han cultivado no han defendido sólo lo que creyeron defender en su tiempo, sino también la libertad y la dignidad de otros aún no nacidos, su posibilidad futura de conocer un mundo diferente y una realidad distinta al perverso efecto de la represión y la mentira. Como es de suponer, esta actitud ha sido siempre de unos pocos: una actitud de resistencia frente a un entorno adverso y bárbaro. Sin embargo, cada vez que ha brillado a lo largo del tiempo en medio del abuso, del oscurantismo o de los más bajos impulsos de la especie humana, la humanidad ha dado un paso hacia la sensatez, hacia la ponderación, hacia la dignidad del hombre por encima de credos o intereses.
Esta actitud humanista le debe mucho a Grecia, pero también es cierto que la imagen de Grecia en el mundo le debe mucho a esta actitud humanista. Grecia, como ideal, es una patria espiritual eternamente joven, una creación in fieri, un reto abierto que atraviesa la historia como una revolución permanente, o más aún, como una permanente seducción hacia lo mejor. Esa Grecia es, sin duda, la Grecia que me atrae desde siempre y la que creo que, como Embajador del Helenismo, debo defender: la Grecia que nos empuja cada día a ser mejores.
Claro está, no es seguro que esta denodada actitud acabe triunfando sobre el abuso y la barbarie. Pero sí es absolutamente seguro que el abuso y la barbarie triunfarán con más dificultad entre quienes hacen suya esa actitud que entre quienes la ignoran o la menosprecian. Por eso vale la pena. A veces, caminando entre los olivos y las ruinas de esta tierra, me he preguntado qué quedaría de nuestra civilización si desapareciera de ella el elemento griego, cómo seríamos si careciéramos no sólo de ese inmenso legado sino también de ese impulso valiente que ha movido siempre a interesarse por lo humano. Y veo entonces un enorme vacío. Las ruinas nos alertan de la fragilidad inadvertida de la civilización, nos recuerdan que sus conquistas son efímeras, que deben ser defendidas cada día que amanece, y que la única civilización posible y digna de tal nombre es la que une a los hombres contra la barbarie. Esta lección nos ha dejado Grecia, junto con el reto de no ser sólo sus herederos, sino también sus continuadores.
Por todas estas cosas, acepto con honor y con responsabilidad este comprometido título de Embajador del Helenismo. Por todos estos bienes recibidos de Grecia, y porque pienso de verdad que siempre que los hombres se rebelan en nombre de lo humano, deben remitirse a Grecia.
Muchas gracias.
Κυρίες και κύριοι,
Θα ήθελα και εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω τη Νομαρχία Αθηνών για την εξαιρετική τιμή που μου κάνει, το Κοινωφελές Ίδρυμα "Α. Σ. Ωνάσης" για την υποβολή της υποψηφιότητάς μου σε αυτή τη σημαντική διάκριση, καθώς και όλους εσάς, φίλες και φίλους, που με τιμάτε απόψε με την παρουσία σας σε αυτή την εκδήλωση.
Πριν από είκοσι έξι χρόνια άρχισα να ασχολούμαι με τον ελληνικό πολιτισμό και πριν από δεκαέξι μετοίκησα στην Ελλάδα για να τον ζήσω από κοντά. Σε αυτή τη μακροχρόνια προσπάθεια, που υπήρξε ανέκαθεν δύσκολη, παθιασμένη και ανιδιοτελής, ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι μια μέρα θα αναγορευόμουν Πρεσβευτής του Ελληνισμού.
Πρεσβευτές Ελληνισμού. Τι είναι αυτό που πρεσβεύουμε; Αυτό που ονομάζουμε ελληνισμό δεν είναι απλώς ο πολιτισμός μιας χώρας ή ενός λαού. Είναι σαφώς μια κληρονομιά πολύ πιο πολύπλοκη και οικουμενική. Και δεν είναι μόνο μια κληρονομιά· θαρρώ πως εκείνο που ως Πρεσβευτές του Ελληνισμού καλούμεθα να πρεσβεύουμε είναι προπαντός μία στάση ζωής, μια στάση άρρηκτα συνδεδεμένη με το ελληνικό πνεύμα από τους πανάρχαιους χρόνους όπου ο Όμηρος άρχισε την αναζήτηση του πανανθρώπινου στοιχείου: την ανθρωπιστική στάση. Μια στάση όχι βέβαια αποκλειστικά ελληνική, που μάλιστα προδόθηκε επανειλημμένως από τους ίδιους τους Έλληνες, αλλά και που αναμφίβολα επινοήθηκε, καλλιεργήθηκε, υποστηρίχτηκε και ανακτήθηκε, ξανά και ξανά κατά τον ρου της ιστορίας, ανατρέχοντας κυρίως στο ελληνικό στοιχείο.
Αυτή η στάση εμπιστοσύνης στον άνθρωπο, στην ικανότητα και στη συνείδησή του για να επιλέγει ελεύθερα το καλό, είναι η δύναμη που γέννησε την ηθική και υπερασπίζεται έως σήμερα τη σκέψη. Αυτή η στάση δεν έχει εγκαταλείψει ποτέ την προσπάθεια να χτίσει έναν κόσμο απαλλαγμένο από το δόγμα, ο οποίος να υπάγεται στην αμφισβήτηση, στην ηθική, στην αισθητική, στη δικαιοσύνη και στην ελευθερία. Και όσοι την καλλιέργησαν, δεν υπερασπίστηκαν μονάχα όσα πίστευαν ότι υπερασπίζονταν στον καιρό τους, αλλά και την ελευθερία και την αξιοπρέπεια κι άλλων αγέννητων ακόμη, τη μελλοντική τους δυνατότητα να γνωρίσουν έναν κόσμο διαφορετικό και μια πραγματικότητα άλλη από το διεστραμμένο προϊόν της καταπίεσης και του ψεύδους. Όπως είναι επόμενο, τούτη ήταν ανέκαθεν η στάση των ολίγων: μια πράξη αντίστασης σε ένα αντίξοο και βάρβαρο περιβάλλον. Ωστόσο, κάθε φορά που έλαμπε στο πέρασμα του χρόνου εν μέσω της αυθαιρεσίας, του σκοταδισμού και των κατώτερων ορμών του ανθρώπινου είδους, η ανθρωπότητα έκανε ένα βήμα προς τη σύνεση, προς το μέτρο, προς την αξιοπρέπεια του ανθρώπου πέρα από συμφέροντα και πιστεύω.
Αυτή η ουμανιστική στάση οφείλει πολλά στην Ελλάδα, αλλά αληθεύει επίσης ότι και η εικόνα της Ελλάδας στον κόσμο οφείλει πολλά σε αυτή την ουμανιστική στάση. Η Ελλάδα ως ιδεώδες είναι μια πνευματική πατρίδα αιώνιας νεότητας, μια δημιουργία εν τω γίγνεσθαι, μια ανοιχτή πρόκληση που διατρέχει την ιστορία σαν διαρκής επανάσταση, ή μάλλον, σαν διαρκής σαγήνη προς το καλύτερο. Αυτή η Ελλάδα είναι αναμφίβολα εκείνη η οποία ανέκαθεν προσέλκυε τα πολύτιμα πνεύματα που τη διαιώνιζαν στο πέρασμα του χρόνου. Και αυτή είναι, το δίχως άλλο, η Ελλάδα που με θέλγει από παλιά και που νομίζω ότι, ως Πρεσβευτής του Ελληνισμού, οφείλω να υπερασπίζομαι: η Ελλάδα που μας ωθεί κάθε μέρα στο να γίνουμε καλύτεροι.
Ασφαλώς, δεν είναι βέβαιο πως αυτή η κοπιαστική στάση θα θριαμβεύσει τελικά επί της αυθαιρεσίας και της βαρβαρότητας. Είναι όμως απολύτως βέβαιο πως η αυθαιρεσία και η βαρβαρότητα θα θριαμβεύσουν με μεγαλύτερη δυσκολία ανάμεσα σε όσους υιοθετούν τούτη τη στάση, παρά ανάμεσα σε όσους την αγνοούν ή την περιφρονούν. Για αυτό και αξίζει τον κόπο. Κάποιες φορές, περπατώντας ανάμεσα στις ελιές και στα ερείπια αυτής της χώρας, αναρωτήθηκα τι θα έμενε από τον πολιτισμό μας αν έσβηνε από αυτόν το ελληνικό στοιχείο, πώς θα ήμασταν αν στερούμασταν όχι μόνο από το απέραντο κληροδότημα αλλά και τούτη τη γενναία ώθηση, που πάντοτε κινούσε το ενδιαφέρον προς τον άνθρωπο. Και τότε αντικρίζω ένα απέραντο κενό. Τα ερείπια μάς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, μας κάνουν να συνειδητοποιούμε πόσο εύθραυστος είναι ο πολιτισμός, μας υπενθυμίζουν ότι οι κατακτήσεις του είναι εφήμερες, ότι πρέπει να τις υπερασπιζόμαστε κάθε μέρα που ξημερώνει, και ότι ο μόνος εφικτός και άξιος του ονόματός του πολιτισμός είναι εκείνος που ενώνει τους ανθρώπους ενάντια στη βαρβαρότητα. Αυτό το μάθημα μας έχει αφήσει η Ελλάδα, μαζί με την πρόκληση να μην είμαστε μόνο κληρονόμοι αλλά και συνεχιστές.
Για όλα αυτά, δέχομαι με τιμή και υπευθυνότητα αυτόν τον στρατευμένο τίτλο του Πρεσβευτή του Ελληνισμού. Για όλα αυτά τα αγαθά, που μας έδωσε η Ελλάδα, και γιατί ειλικρινά πιστεύω πως κάθε φορά που οι άνθρωποι επαναστατούν στο όνομα του ανθρώπου, πρέπει να αναφέρονται στην Ελλάδα.
Ευχαριστώ πολύ.
A continuación reproducimos íntegramente, tanto en español como en griego, la alocución de Pedro Olalla en el acto de su investidura como Embajador del Helenismo:
Señoras y señores:
Quisiera también yo expresar mi agradecimiento a la Prefectura de Atenas por el extraordinario honor que me concede, a la Fundación A.S. Onassis por la presentación de mi candidatura a esta importante distinción, y a todos ustedes, amigos y amigas, que nos honran esta noche con su presencia en este acto.
Hace veintiséis años comencé a interesarme por la cultura griega y hace ya dieciséis me trasladé a Atenas para poder vivirla desde cerca. En el tiempo que llevo en este largo empeño -que ha sido siempre difícil, apasionado y desinteresado-, jamás imaginé que un día llegaría a ser nombrado Embajador del Helenismo.
Embajadores del Helenismo. ¿Qué es eso de lo que somos embajadores? Lo que llamamos helenismo no es meramente la cultura de un país o de un pueblo. Es una herencia mucho más compleja y mucho más universal. Y no es sólo una herencia; yo diría que aquello que como Embajadores del Helenismo estamos llamados a defender es fundamentalmente una actitud, una actitud vinculada a lo griego desde los lejanísimos días en que Homero comenzó la búsqueda de lo universal: la actitud humanista. Una actitud que, por supuesto, no es exclusivamente griega, que incluso ha sido reiteradamente traicionada por los griegos, pero que, sin duda, ha sido conceptuada, cultivada, defendida y recuperada, una y otra vez a lo largo de la historia, apelando de manera especial a lo griego.
Esta actitud de confianza en el hombre, en su capacidad y su conciencia para elegir libremente lo bueno, ha sido la fuerza que ha alumbrado la ética y ha defendido el pensamiento. Esta actitud no ha abandonado nunca el intento de construir un mundo alejado del dogma y sujeto al cuestionamiento, a la ética, a la estética, a la justicia y a la libertad. Y quienes la han cultivado no han defendido sólo lo que creyeron defender en su tiempo, sino también la libertad y la dignidad de otros aún no nacidos, su posibilidad futura de conocer un mundo diferente y una realidad distinta al perverso efecto de la represión y la mentira. Como es de suponer, esta actitud ha sido siempre de unos pocos: una actitud de resistencia frente a un entorno adverso y bárbaro. Sin embargo, cada vez que ha brillado a lo largo del tiempo en medio del abuso, del oscurantismo o de los más bajos impulsos de la especie humana, la humanidad ha dado un paso hacia la sensatez, hacia la ponderación, hacia la dignidad del hombre por encima de credos o intereses.
Esta actitud humanista le debe mucho a Grecia, pero también es cierto que la imagen de Grecia en el mundo le debe mucho a esta actitud humanista. Grecia, como ideal, es una patria espiritual eternamente joven, una creación in fieri, un reto abierto que atraviesa la historia como una revolución permanente, o más aún, como una permanente seducción hacia lo mejor. Esa Grecia es, sin duda, la Grecia que me atrae desde siempre y la que creo que, como Embajador del Helenismo, debo defender: la Grecia que nos empuja cada día a ser mejores.
Claro está, no es seguro que esta denodada actitud acabe triunfando sobre el abuso y la barbarie. Pero sí es absolutamente seguro que el abuso y la barbarie triunfarán con más dificultad entre quienes hacen suya esa actitud que entre quienes la ignoran o la menosprecian. Por eso vale la pena. A veces, caminando entre los olivos y las ruinas de esta tierra, me he preguntado qué quedaría de nuestra civilización si desapareciera de ella el elemento griego, cómo seríamos si careciéramos no sólo de ese inmenso legado sino también de ese impulso valiente que ha movido siempre a interesarse por lo humano. Y veo entonces un enorme vacío. Las ruinas nos alertan de la fragilidad inadvertida de la civilización, nos recuerdan que sus conquistas son efímeras, que deben ser defendidas cada día que amanece, y que la única civilización posible y digna de tal nombre es la que une a los hombres contra la barbarie. Esta lección nos ha dejado Grecia, junto con el reto de no ser sólo sus herederos, sino también sus continuadores.
Por todas estas cosas, acepto con honor y con responsabilidad este comprometido título de Embajador del Helenismo. Por todos estos bienes recibidos de Grecia, y porque pienso de verdad que siempre que los hombres se rebelan en nombre de lo humano, deben remitirse a Grecia.
Muchas gracias.
Κυρίες και κύριοι,
Θα ήθελα και εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω τη Νομαρχία Αθηνών για την εξαιρετική τιμή που μου κάνει, το Κοινωφελές Ίδρυμα "Α. Σ. Ωνάσης" για την υποβολή της υποψηφιότητάς μου σε αυτή τη σημαντική διάκριση, καθώς και όλους εσάς, φίλες και φίλους, που με τιμάτε απόψε με την παρουσία σας σε αυτή την εκδήλωση.
Πριν από είκοσι έξι χρόνια άρχισα να ασχολούμαι με τον ελληνικό πολιτισμό και πριν από δεκαέξι μετοίκησα στην Ελλάδα για να τον ζήσω από κοντά. Σε αυτή τη μακροχρόνια προσπάθεια, που υπήρξε ανέκαθεν δύσκολη, παθιασμένη και ανιδιοτελής, ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι μια μέρα θα αναγορευόμουν Πρεσβευτής του Ελληνισμού.
Πρεσβευτές Ελληνισμού. Τι είναι αυτό που πρεσβεύουμε; Αυτό που ονομάζουμε ελληνισμό δεν είναι απλώς ο πολιτισμός μιας χώρας ή ενός λαού. Είναι σαφώς μια κληρονομιά πολύ πιο πολύπλοκη και οικουμενική. Και δεν είναι μόνο μια κληρονομιά· θαρρώ πως εκείνο που ως Πρεσβευτές του Ελληνισμού καλούμεθα να πρεσβεύουμε είναι προπαντός μία στάση ζωής, μια στάση άρρηκτα συνδεδεμένη με το ελληνικό πνεύμα από τους πανάρχαιους χρόνους όπου ο Όμηρος άρχισε την αναζήτηση του πανανθρώπινου στοιχείου: την ανθρωπιστική στάση. Μια στάση όχι βέβαια αποκλειστικά ελληνική, που μάλιστα προδόθηκε επανειλημμένως από τους ίδιους τους Έλληνες, αλλά και που αναμφίβολα επινοήθηκε, καλλιεργήθηκε, υποστηρίχτηκε και ανακτήθηκε, ξανά και ξανά κατά τον ρου της ιστορίας, ανατρέχοντας κυρίως στο ελληνικό στοιχείο.
Αυτή η στάση εμπιστοσύνης στον άνθρωπο, στην ικανότητα και στη συνείδησή του για να επιλέγει ελεύθερα το καλό, είναι η δύναμη που γέννησε την ηθική και υπερασπίζεται έως σήμερα τη σκέψη. Αυτή η στάση δεν έχει εγκαταλείψει ποτέ την προσπάθεια να χτίσει έναν κόσμο απαλλαγμένο από το δόγμα, ο οποίος να υπάγεται στην αμφισβήτηση, στην ηθική, στην αισθητική, στη δικαιοσύνη και στην ελευθερία. Και όσοι την καλλιέργησαν, δεν υπερασπίστηκαν μονάχα όσα πίστευαν ότι υπερασπίζονταν στον καιρό τους, αλλά και την ελευθερία και την αξιοπρέπεια κι άλλων αγέννητων ακόμη, τη μελλοντική τους δυνατότητα να γνωρίσουν έναν κόσμο διαφορετικό και μια πραγματικότητα άλλη από το διεστραμμένο προϊόν της καταπίεσης και του ψεύδους. Όπως είναι επόμενο, τούτη ήταν ανέκαθεν η στάση των ολίγων: μια πράξη αντίστασης σε ένα αντίξοο και βάρβαρο περιβάλλον. Ωστόσο, κάθε φορά που έλαμπε στο πέρασμα του χρόνου εν μέσω της αυθαιρεσίας, του σκοταδισμού και των κατώτερων ορμών του ανθρώπινου είδους, η ανθρωπότητα έκανε ένα βήμα προς τη σύνεση, προς το μέτρο, προς την αξιοπρέπεια του ανθρώπου πέρα από συμφέροντα και πιστεύω.
Αυτή η ουμανιστική στάση οφείλει πολλά στην Ελλάδα, αλλά αληθεύει επίσης ότι και η εικόνα της Ελλάδας στον κόσμο οφείλει πολλά σε αυτή την ουμανιστική στάση. Η Ελλάδα ως ιδεώδες είναι μια πνευματική πατρίδα αιώνιας νεότητας, μια δημιουργία εν τω γίγνεσθαι, μια ανοιχτή πρόκληση που διατρέχει την ιστορία σαν διαρκής επανάσταση, ή μάλλον, σαν διαρκής σαγήνη προς το καλύτερο. Αυτή η Ελλάδα είναι αναμφίβολα εκείνη η οποία ανέκαθεν προσέλκυε τα πολύτιμα πνεύματα που τη διαιώνιζαν στο πέρασμα του χρόνου. Και αυτή είναι, το δίχως άλλο, η Ελλάδα που με θέλγει από παλιά και που νομίζω ότι, ως Πρεσβευτής του Ελληνισμού, οφείλω να υπερασπίζομαι: η Ελλάδα που μας ωθεί κάθε μέρα στο να γίνουμε καλύτεροι.
Ασφαλώς, δεν είναι βέβαιο πως αυτή η κοπιαστική στάση θα θριαμβεύσει τελικά επί της αυθαιρεσίας και της βαρβαρότητας. Είναι όμως απολύτως βέβαιο πως η αυθαιρεσία και η βαρβαρότητα θα θριαμβεύσουν με μεγαλύτερη δυσκολία ανάμεσα σε όσους υιοθετούν τούτη τη στάση, παρά ανάμεσα σε όσους την αγνοούν ή την περιφρονούν. Για αυτό και αξίζει τον κόπο. Κάποιες φορές, περπατώντας ανάμεσα στις ελιές και στα ερείπια αυτής της χώρας, αναρωτήθηκα τι θα έμενε από τον πολιτισμό μας αν έσβηνε από αυτόν το ελληνικό στοιχείο, πώς θα ήμασταν αν στερούμασταν όχι μόνο από το απέραντο κληροδότημα αλλά και τούτη τη γενναία ώθηση, που πάντοτε κινούσε το ενδιαφέρον προς τον άνθρωπο. Και τότε αντικρίζω ένα απέραντο κενό. Τα ερείπια μάς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, μας κάνουν να συνειδητοποιούμε πόσο εύθραυστος είναι ο πολιτισμός, μας υπενθυμίζουν ότι οι κατακτήσεις του είναι εφήμερες, ότι πρέπει να τις υπερασπιζόμαστε κάθε μέρα που ξημερώνει, και ότι ο μόνος εφικτός και άξιος του ονόματός του πολιτισμός είναι εκείνος που ενώνει τους ανθρώπους ενάντια στη βαρβαρότητα. Αυτό το μάθημα μας έχει αφήσει η Ελλάδα, μαζί με την πρόκληση να μην είμαστε μόνο κληρονόμοι αλλά και συνεχιστές.
Για όλα αυτά, δέχομαι με τιμή και υπευθυνότητα αυτόν τον στρατευμένο τίτλο του Πρεσβευτή του Ελληνισμού. Για όλα αυτά τα αγαθά, που μας έδωσε η Ελλάδα, και γιατί ειλικρινά πιστεύω πως κάθε φορά που οι άνθρωποι επαναστατούν στο όνομα του ανθρώπου, πρέπει να αναφέρονται στην Ελλάδα.
Ευχαριστώ πολύ.
